ตอนจบพระเจ้าตากบ้าจริงหรือหนีภัย?

ตอนจบพระเจ้าตาก บ้าจริง หรือ หนีภัย?

โดย วิภา จิรภาไพศาล wipha_chi@yahoo.com




<TABLE cellSpacing=5 cellPadding=1 width="20%" align=left border=0><TBODY><TR bgColor=#f8b8cb><TD>
</TD></TR></TBODY></TABLE>
เมื่อครั้งเรียนประวัติศาสตร์เรารู้จัก พระเจ้าตากสิน ว่าเป็น 1 ใน 5 ของกษัตริย์ที่ได้รับพระราชสมัญญาต่อท้ายพระนามว่า "พระเจ้าตากสินมหาราช"

และพระราชสมัญญาที่ได้รับนี้เองที่มีการนำมาแต่งเป็นเพลง "ตากสินมหาราช" ที่ว่า

"ยุทธศาสตร์ยิ่งใหญ่ ความตั้งใจเด็ดเดี่ยว มื้อนี้เราจะเคี้ยวข้าวแล้วทุบหม้อข้าว ตีแหกฝ่าวงล้อม ลุยพม่าข้าศึก นึกถึงความเป็นไทย ดีกว่าไปเป็นทาส"

เนื้อเพลงหยิบยกเอายุทธวิธีการรบของพระเจ้าตากสิน ในยามที่กองทัพขาดแคลนเสบียง ด้วยการเลี้ยงกองทัพด้วยเสบียงเท่าที่มีเป็นมื้อสุดท้าย แล้วตั้งเป้าหมายว่าข้าวปลาอาหารมื้อหน้าจะไปนั่งกินให้อิ่มในเมืองของฝ่ายตรงข้ามเมื่อตียึดเมืองได้

ยังไม่รวมละคร ภาพยนตร์หลายเรื่องที่นำพระราชประวัติของพระองค์ท่านทั้งโดยตรงและโดยอ้อมมาเผยแพร่เป็นระยะ

ทั้งหมดนั้นทำให้คนไทยรู้จักพระเจ้าตากสิน วีรบุรุษผู้กู้แผ่นดินคืนจากพม่ามากขึ้น รู้ว่าพระองค์คือลูกครึ่งจีน-ไทย ผู้มีถิ่นกำเนิดในกรุงศรีอยุธยา ก่อนจะไปเป็นขุนนางหัวเมืองอย่างกำแพงเพชร, ตาก ฯลฯ และปราบดาภิเษกขึ้นเป็นกษัตริย์แห่งกรุงธนบุรี

หากบางสิ่งที่รับรู้กลับสร้างความฉงนแก่ผู้คนและสังคม นั่นก็คือ การสวรรคตของพระเจ้าตากสิน!!

คำอธิบายอย่างเป็นทางการที่ผู้อ่านหลายท่านเคยได้รับทราบจากวิชาประวัติศาสตร์ตามหลักสูตรที่ว่า "พระเจ้าตากสินทรงถูกสำเร็จโทษ เนื่องจากทรงมีพระสติฟั่นเฟือน"

ขณะที่พงศาวดารกระซิบนอกชั้นเรียนนั้น แตกต่างกันโดยสิ้นเชิง บ้างว่าพระองค์ท่านทรงไม่ได้เสียพระสติ บ้างว่าพระองค์ทรงหลบหนีมาได้และไปหลบซ่อนอยู่ในหัวเมืองทางใต้ บ้างว่าพระองค์ "ทรงฮั้ว" กับพระสหายเพราะต้องการเบี้ยวหนี้พระเจ้ากรุงจีนที่กู้ยืมมากู้ชาติ ฯลฯ

หรือหากพิจารณาหลักฐานที่มีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร ในพระราชพงศาวดารกรุงกัมพูชา บันทึกพระราชดำรัสสุดท้ายของพระเจ้าตากสินไว้ให้ชวนคิดว่า

"กูวิตกแต่ศัตรูมาแต่ประเทศเมืองไกล แต่เดี๋ยวนี้ไซ้ลูกหลานของกูเอง ว่ากูคิดเปนบ้าเปนบอแล้วดังนี้ จะให้พ่อบวชก็ดี ฤาจะใส่ตรวนพ่อก็ดี พ่อจะยอมรับทำตามใจลูกบังคับทั้งสิ้น" (ปรามินทร์ เครือทอง. "ชำแหละแผนยึดกรุงธนบุรี", ในศิลปวัฒนธรรม เดือนเมษายน 2550)
<TABLE cellSpacing=5 cellPadding=1 width="20%" align=right border=0><TBODY><TR bgColor=#f8b8cb><TD>
</TD></TR></TBODY></TABLE>


นิตยสารศิลปวัฒนธรรม ฉบับเดือนกันยายนนี้ จึงขอเชิญชวนท่านคิดต่อเนื่องในเรื่องของพระเจ้าตากสินอีกครั้ง โดยการค้นคว้าข้อมูลของ ศิริวรรณ ลาภสมบูรนานนท์ ในบทความชื่อ "ความเปลี่ยนแปลงในการเขียนประวัติศาสตร์ และการให้ความหมายต่อกรณี "สัญญาวิปลาส" ของพระเจ้าตากสิน" ด้วยข้อสังเกตที่ว่า

"พระราชประวัติของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี หรือ "พระเจ้าตากสิน" เป็นที่เคลือบแคลงเสมอมาโดยเฉพาะในช่วงปลายรัชกาล ในพระราชพงศาวดารฉบับต่างๆ ทั้งที่เขียนขึ้นร่วมสมัยและฉบับที่ชำระใหม่ภายหลัง ได้กล่าวถึงวาระสุดท้ายของพระเจ้าตากสินไว้ว่า

"ทรงถูกสำเร็จโทษอันเนื่องมาจากว่าทรงมีพระสติฟั่นเฟือนจนถึงแก่ "สัญญาวิปลาส" จนเป็นภัยต่อพระพุทธศาสนาและไม่อาจปกครองบ้านเมืองรวมทั้งอาณาประชาราษฎร์ให้เกิดความสงบสุขร่มเย็นได้ คำอธิบายนี้ได้กลายเป็นแม่แบบคำอธิบายอย่าง "เป็นทางการ" ซึ่งได้รับการผลิตซ้ำ (reproduction) อย่างสม่ำเสมอ ทั้งจากการพิมพ์เผยแพร่พระราชพงศาวดารและจดหมายเหตุต่างๆ..."

และนั่นทำให้เกิดการค้นคว้าเอกสารขั้นที่ใช้สร้างคำอธิบายอย่างเป็นทางการ ได้แก่ พระราชพงศาวดารสมัยกรุงธนบุรี 4 ฉบับ คือ 1.ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) 2.ฉบับบริติชมิวเซียม 3.ฉบับหมอบรัดเลย์ และ 4.ฉบับพระราชหัตถเลขา ซึ่งมีลักษณะที่แตกต่างกัน คือ

"พระราชพงศาวดารฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และฉบับบริติชมิวเซียม เป็นพระราชพงศาวดารที่ชำระขึ้นในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น จึงยังคงข้อความถวายพระเกียรติพระเจ้าตากสินด้วยราชาศัพท์หรือคำยกย่องในบุญญาบารมีอยู่มาก...และคงลักษณะยกย่องอย่างนั้นจนถึงช่วงปลายรัชกาลที่มีการรวบรัดตัดความ

<TABLE cellSpacing=5 cellPadding=1 width="20%" align=left border=0><TBODY><TR bgColor=#f8b8cb><TD>
</TD></TR></TBODY></TABLE>

"ส่วนพระราชพงศาวดารฉบับหมอบรัดเลย์และฉบับพระราชหัตถเลขา ซึ่งชำระขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ไม่ได้ให้ความยกย่องแก่พระเจ้าตากสิน...ยิ่งในช่วงปลายรัชกาลยิ่งลดทอนพระเกียรติของพระเจ้าตากสินในฐานะพระมหากษัตริย์ลงอีก..."

ต่อมาในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พบเอกสารเกี่ยวกับพระราชประวัติของพระเจ้าตากสินอีก 1 เล่ม คือ จดหมายเหตุความทรงจำของกรมหลวงนรินทรเทวี (พระเจ้าน้องนางเธอ ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก) ซึ่งน่าจะอยู่ร่วมสมัยกับพระเจ้าตากสิน หากผู้เขียน (ศิริวรรณ ลาภสมบูรนานนท์) อธิบายว่า

"สำนวนการเขียนก็ดูเหมือนจะเป็นสำนวนเก่าและเขียนเพื่อเล่าความแต่หนหลังตามที่เกิดขึ้นจริงๆ ความข้อไหนที่ทรงรู้เรื่องดีหรือเป็นที่พอพระทัยก็จะจดโดยละเอียด แต่ถ้าเป็นเรื่องที่ไม่ทรงทราบอย่างดี เช่น เรื่องการศึก หรือเรื่องที่ "ไม่สู้เป็นเกียรติยศ" ก็จะรวบรัดแต่เพียงย่อ...

"ที่สำคัญจดหมายเหตุฯ ฉบับนี้ถูก "เคลือบ" ด้วยความคิดเห็นจากพระราชวิจารณ์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว..."

หลักฐานร่วมสมัยเดียวกันอีกชิ้นคือ Historie de la Mission de Siam หรือประวัติคณะเผยแผ่ศาสนาคริสตังในประเทศสยาม (พ.ศ.2205-2354) ซึ่งเป็นบันทึกของบาทหลวงชาวฝรั่งเศส ซึ่งยังคงมีข้อควรระวังคือ

"บันทึกของบาทหลวงชาวฝรั่งเศสนี้มักเป็นที่อ้างอิงถึงกันมากเนื่องจากมีข้อความกล่าวถึงพระราชจริยวัตร "แปลกๆ" ของพระเจ้าตากสินอยู่หลายตอน โดยเฉพาะเรื่องความคิดที่อยากเป็นพระเจ้าและการเตรียมการที่จะเหาะ

"แต่หลักฐานจากบันทึกชาวต่างชาติต้องระมัดระวังในการใช้ เนื่องจากความแตกต่างของภาษาและวัฒนธรรมของผู้บันทึกกับเหตุการณ์ที่บันทึก อาจเกิดจากการตีความผิดหรือเข้าใจผิด..."

ความพยายามในการสร้างคำอธิบายอย่างเป็นทางการแม้จะมีข้อสงสัย แต่ก็มิได้ไร้ผลเสียทีเดียว ในงานกระทรวงพลังงาน มติชน ชวนเที่ยวงานแฟร์ ร่วมกันดูแลสังคม ที่ศูนย์การประชุมแห่งชาติสิริกิติ์ (15-19 ส.ค.2550) อาจารย์นิธิ เอียวศรีวงศ์ กล่าวบนเวทีเสวนา "สังคมไทยในจินตนาการ สร้างผ่านความเท็จและความจริง : ประวัติศาสตร์, นิยาย และภาพยนตร์" ไว้อย่างน่าสนใจว่า

"พวกเราทุกคนถูกบังคับให้เรียนประวัติศาสตร์มาในชั้นประถมและมัธยม แล้วทุกคนก็ลืม ก็แค่นั้นจบ ผู้สอนอาจจะสอนไปปาวๆ แต่มันมีเจตจำนงบางอย่างที่สอนไปอย่างนั้นในเรื่องเกี่ยวกับอดีต ในเรื่องเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ เพราะการสำนึกว่าอดีตของเราคืออะไร จะเป็นตัวกำหนดพฤติกรรมของเราในปัจจุบันนี้ด้วย ประวัติศาสตร์หรืออดีตจึงเป็นเรื่องของอำนาจเสมอ..."

ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 เป็นต้นมา คณะผู้บริหารขณะนั้นที่พยายามลดทอนอำนาจเก่า โดยสร้างความสำคัญของพระเจ้าตากสิน รวมถึงการอธิบายการสวรรคตและเรื่องพระสติฟั่นเฟือนของพระเจ้าตากสินในแง่มุมที่แตกต่างจากเอกสารที่กล่าวไปข้างต้น คำถามค้างคาในใจของประชาชนเริ่มปรากฏตัวออกมา

โดยในปี พ.ศ.2492-3 หลวงวิจิตรวาทการแต่งเรื่องสั้นชื่อ "ใครฆ่าพระเจ้าตาก" ตีพิมพ์ในวารสารเพลินจิตต์รายสัปดาห์

ตามด้วยผลงานนวนิยายของ สุภา ศิริมานนท์ ที่เขียนเรื่องราวของพระเจ้าตากและตอบโต้หลวงวิจิตรวาทการ ในผลงานที่ชื่อว่า "ผู้อยู่เหนือเงื่อนไข"

หรือบทความชื่อว่า "ปีสุดท้ายของพระเจ้าตากสินมหาราช" เขียนโดย ปรีดา ศรีชลาลัย ตีพิมพ์ครั้งแรก พ.ศ.2484 ในหนังสือจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

พ.ศ.2529 ศ.ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์ อธิบายความการเมืองแบบชุมนุม ในงานเขียนชื่อ "การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี" ของสำนักพิมพ์มติชน

ฯลฯ

ระหว่างคำอธิบายอย่างเป็นทางการ หรือคำถามในใจที่เริ่มมีเสียงเล็ดลอดสู่สาธารณะ ข้อมูลเท็จจริงอย่างไร เชิญชิมใน "ศิลปวัฒนธรรม" ฉบับเดือนกันยายนเถิด

และเชื่อว่าไม่ช้าไม่นาน จะมีข้อค้นคว้าออกมาให้อ่านมากขึ้น

-------------
Ref. http://www.matichon.co.th/matichon/...g=01pra01030950&day=2007-09-03&sectionid=0131

 

พระเจ้าตากสินไม่ได้ถูกสำเร็จโทษครับ มีคนตายแทน ส่วนพระองค์ได้ออกจากเมืองไปอยู่ทางภาคใต้แต่จำไม่ได้ว่าที่ไหน หาอ่านเอาในห้องอภิญญาหลวงพ่อนะ(พระราชพรหมยาน) เอาเองนะครับ ตอนที่หลวงพ่อท่านป่วย ไปนอนที่โรงพยาบาลปิ่นเกล้านะครับ จำได้แค่นี้ครับ ถ้าสนใจก็หาอ่านเอานะครับ ...